Haberler
Edirne
Osmanlı arşivindeki meteor

Osmanlı arşivindeki meteor

Arkeolog ve sanat tarihçisi Altay Bayatlı, bir yıl süren Osmanlı belgelerindeki meteor vakaları araştırmasının ardından Sultan Abdülmecit Han dönemi Edirne Valisi İsmail Rahmi Paşa'nın belgesine göre 5 Ocak 1857 tarihinde 05.40'ta Keşan'a meteor düştüğünü açıkladı. Bayatlı, Edirne meteorunun sunumunu Ege Üniversitesi'nde düzenlenecek II. Asteroit Madenciliği ve Meteor Bilimi Çalıştayında gerçekleştireceğini açıkladı.

PAYLAŞ

30.01.2018 00:00
Güncelleme: 30.01.2018 00:00

TAKİP ET

Arkeolog ve Sanat Tarihçisi Altay Bayatlı, bir yıl süren Osmanlı belgelerindeki meteor vakalarını, 15-16 Şubat tarihleri arasında Ege Üniversitesi'nde düzenlenecek II. Asteroit Madenciliği ve Meteor Bilimi Çalıştayında açıklayacak. Bayatlı, Gündem'e yaptığı açıklamada NASA'dan iki bilim insanının da katılacağı Çalıştayda Edirne meteorunun sunumunu gerçekleştireceğini söyledi. Bayatlı, Osmanlı'daki meteor vakaları araştırmasının arşivlerde Edirne'deki meteor vakasını bulmasıyla başladığını açıklayarak; 'Bizim için en önemlisi, meteor vakalarının başlangıcının Edirne olması. Benim ilk bulduğum belge, Edirne belgesiydi. Edirne'ye düşen bir meteoru, Sultan Abdülmecit Han dönemi Edirne Valisi Tepedelenlizade İsmail Rahmi Paşa görüyor ve yazıyor. Edirne'ye, Halep'ten Aralık 1856-Kasım 1857 yılları arasında 10 aylığına gelen bir vali. Aslında çok önemli bir validir ve iki defa Edirne Valiliği yapıyor. Bu belgeyi bulduktan sonra Osmanlı'daki meteor vakalarına eğildim. Çünkü vakalarla ilgili en detaylı anlatımı da yapan yine İsmail Rahmi Paşa'ydı. Vakalarla ilgili 8-9 belge daha var ama sadece meteorun nereye düştüğünü yazıyor. Ama havadayken veya yerdeyken ölçü veren tek belge Edirne'deki vakaya ait. İsmail Rahmi Paşa, aynı zamanda vakanın detaylarını da anlatıyor' ifadelerine yer verdi.

'Keşan'a düşüyor'

Bayatlı, Edirne meteorunun Osmanlı belgelerindeki tarihi de açıklayarak; 'Göktaşı, İsmail Rahmi Paşa'nın belgesine göre 5 Ocak 1857 tarihinde 05.40'ta Keşan'a düşüyor. İsmail Rahmi Paşa, o dönemde Kaleiçi'ndeki Vali Konağı'nda dolaştığı sırada meteoru gözlemliyor. Arşivde Edirne ile ilgili belgeleri tararken bu olayı buldum. '˜Gökyüzünde olan alamet' olarak geçiyor. Bu belgeden yola çıkarak farklı meteor olaylarını araştırdım. Diğer vakaları da bu araştırmalarımda buldum. Diğer olaylarda da bölgeler var. Bir tanesi de Süleymaniye'de geçiyor. Olayda bir kişi ölüyor. Dünya tarihinde belki de meteor çarpmasıyla ortaya çıkan tek ölümlü vakadır. Bu meteor vakasında iki kişi zarar görüyor. Belgede yazdığı kadarıyla birisi komalık hale geliyor, diğeri de vefat ediyor. Edirne'deki göktaşının yere düşmeyerek havada patlama olasılığı da var. İsmail Rahmi Paşa, göktaşı belgesinde '˜top güllesi gibi ses çıkardı' diyor. Ama Süleymaniye'deki dağa çarpmış. Dağda büyük bir mantarı andıran duman oluşturmuş. Bunun yakın örneğini ise henüz arşivde göremedik. Dünyada meteor yüzünden ölen başka bir vakaya rastlamadık' dedi.

'96 ne anlama geliyor?'

Edirne meteor vakasını Osmanlı arşivlerinden Türkçeye çevirmesinin 3 ay sürdüğünü belirten Bayatlı; 'Dönemin Edirne Valisi İsmail Rahmi Paşa'yı da çok araştırdım. Edirne'ye 26 Aralık'ta tayin oluyor. Meteor vakasını görebilecek vizyonda bir vali olması lazım. Gördüğü meteoru çap olarak yazıyor. Belgede, Edirne'ye düşen meteorun çapının 96 olduğunu yazmış. Osmanlı döneminde de ölçü birimleri günümüze göre çok farklı. Kullandıkları ölçü birimleri, zira ölçü birimleridir. Aynı zamanda Edirne planları ve şehircilik çalıştığım için zira, parmak hesabı ölçü birimlerine çok önem veriyorum. Metrelik sistem, Cumhuriyet tarihi ile geliyor. Vali İsmail Rahmi Paşa'nın meteor çapını ne ile ölçtüğünü merak ettim. 96 ne anlama geliyor? Birkaç tane hoca ile de konuştum. Bir kısmı '˜havada ölçmüş olabilir' diyor, bir kısmı da '˜yere düştükten sonra krateri ölçtürmüş olabilir' diyor. O krater hesaplamalarını yaptım. Çünkü tek ölçü veren Edirne meteorunun belgesi. Diğer belgelerde sadece parçaları söylemiş. Ayrıca İsmail Rahmi Paşa, Edirne'ye geldikten bir ay sonra, Namık Kemal de Edirne'ye geliyor ve valiye kaside yazıyor' sözlerine yer verdi.

'2,5 metre olabilir'

Bayatlı, açıklamalarında Edirne meteorunun çapıyla ilgili bilgilere dikkat çekerek; 'Eğer zira ölçümü olsaydı 100 metreden daha büyük bir göktaşından bahsetmemiz gerekir ki imkânsız. Çarptığı zaman ne Edirne kalırdı ne Keşan kalırdı. Belgede '˜Nur topu gibi', '˜içten dışa patlamalar', '˜arkasında mum ve kandil gibi ışıklar bırakarak' gibi Osmanlı'nın şiirsel diliyle çok güzel tarifleri var. İsmail Rahmi Paşa çok detaylı anlatmış. İsmail Rahmi Paşa'nın bir özelliği de Cezayir-i Bahr-i Sefid Valiliği yapmasıdır. Akdeniz'in Türk gölü haline gelmesiyle İsmail Rahmi Paşa'yı oraya Vali olarak atıyorlar. Bu valiliğin merkezi de Cezayir. Ayrıca kendisi Girit Valiliği de yapmış. Denizciliği çok iyi bilen bir vali. Usturlap kullanmayı biliyor. O nedenle usturlap kullananlara da sordum ama hareketli bir cismin usturlap ile ölçülemeyeceğini söylediler. Yıldız ölçümüne yarıyor ve sabit yıldızlar arasındaki ölçüleri hesaplayabildiklerini söylüyorlar. 96 eğer parmak hesabı ise krater 2,5 metre olabilir. Tabi bu bilgileri çalıştaydaki bilim insanları ile tartışacağız' dedi.

'Ulusal Doğal Tarih Müzesi'nde'

Osmanlı'daki meteor vakalarının belgelerinin çoğunluğunun 19'uncu yüzyıla ait olduğunu söyleyen Bayatlı; 'En eski belge, 1822 yılına ait. Şu anda elimde 12 tane meteor vakası var. Bunlardan 3 tanesi Trablusgarp'a ait. Trablusgarp'takilerin özelliği ise bir Fransız meteor bilimcinin gözlemleri. Fransız meteor bilimci, Vezir'e mektup yazarak istiyor. Meteorları Fransız Doğal Tarih Müzesi'ne koymak istiyor. Bizimkiler de meteoru Fransız Doğa Müzesi'ne konması amacıyla veriyorlar. Şu anda Paris'teki Ulusal Doğal Tarih Müzesi'nde sergileniyor' ifadelerine yer verdi.

'NASA da katılacak'

Osmanlı'daki meteor vakalarını ilk kez Ege Üniversitesi II. Asteroit Madenciliği ve Meteor Bilimi Çalıştayında kamuoyu ile paylaşacağını söyleyen Bayatlı; 'Daha önce bu belgelerle ilgili kimse çalışma yapmamış. Bu belgeleri gün yüzüne çıkardığım için de çalıştaya davet edildim. Çalıştaya NASA'dan da iki büyük bilim adamı geliyor. 1856-57 yıllarından geçen büyük kuyruklu yıldızdan şüpheleniyorlar. Büyük ihtimalle onu hesaplayacaklar' dedi.

Çalıştaydaki tek öğrenci

II. Asteroit Madenciliği ve Meteor Bilimi Çalıştayının çok önemli bir çalıştay olduğunu belirten Bayatlı; 'Sosyal bilimlerden birisini fen bilimcilerinin arasında bulunması çok nadir görülen bir olay. Çalıştaya hem arkeolog hem de sanat tarihçisi sıfatım ile katılacağım. Katılacakların hepsi alanında çok değerli hocalar ve onların arasındaki tek öğrenci de benim. Öğrenci olarak böyle bir Çalıştay'a katılmak benim için çok önemli. Ayrıca araştırmalarım ile ilgili '˜Future Science'tan da röportaj istediler' sözlerine yer verdi.

PAYLAŞ