Lozan'ın temeli Edirne

Cumhuriyet Halk Partisi Ankara Milletvekili ve Milli Şef İsmet İnönü'nün torunu Ayşe Gülsün Bilgehan, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün Edirne'ye gelişinin 87'nci yıldönümü kapsamında Edirne Belediye Başkanlığı tarafından düzenlenen '˜Lozan ve İnönü' konferansına katıldı. Edirne Ticaret ve Sanayi Odası Konferans Salonu'nda düzenlenen konferansa Edirne Belediye Başkanı Recep Gürkan, Havsa Belediye Başkanı Oğuz Tekin, Edirne Belediye Başkan Yardımcıları Çiğdem Gegeoğlu ve Selçuk Çakır, Emekli Tümgeneral Ali İhsan Gürcihan, İl Genel Meclisi Başkanı Mehmet Geçmiş, CHP Edirne İl Başkanı Fevzi Pekcanlı, CHP Edirne Merkez İlçe Başkanı Ediz Ün, CHP Havsa İlçe Başkanı Hüseyin Özden, CHP Edirne İl Gençlik Kolları Başkanı Kutay Özköse, CHP Edirne Merkez İlçe Kadın Kolları Başkanı Reyhan Güzel, CHP Edirne Merkez İlçe Gençlik Kolları Başkanı Nedim Mercan ile çok sayıda davetli topluluğu katıldılar. Konferansın açılış konuşmasını Edirne Belediye Başkanı Recep Gürkan yaptı. Gürkan, konuşmasında 21 Aralık tarihinin Edirne için çok önemli bir tarih olduğunu söyleyerek; 'Bizi, sadece tarihsel gerçekliği ile değil duygusal olarak da çok etkileyen günlerden birisi. Çünkü bugün Ulu Önderimizin, Atatürk'ümüzün, Mustafa Kemal'imizin, paşamızın Edirne'ye son kez gelişinin ama bir daha hiç gitmeyişinin 87. yıl dönümü. Bugün Sevgili Gülsün Bilgehan ile Atatürk'ün Edirne'ye geliş töreninden dönerken; '˜Recep, Atatürk buradan hiç gitmemiş ki' dedi. Ne kadar doğru bir tespit. Ve gerçekten buradan şehrimizin gurur timsallerinden biri olan Edirne Lisesi'ni, Edirne Lisesi'nin müdürünü, öğretmenlerini ve öğrencilerini de bir kez daha kutluyorum. Çünkü Edirne Lisesi, Türkiye'nin en eski liselerinden birisi. Bugün bize, Atatürk'le ilgili bizleri çok duygulandıran bir program yaşattılar. Atatürk'ün sevdiği türkülerden tutunda Ayhan Tunca hocamın kitabında yazdığı gibi Atatürk'ün Edirne'ye dört kez gelişini anlatan olağanüstü güzel ve Atatürk'ü gerçek tanımı ile anlatan bir programları vardı. Çok etkilendim ve çok duygulandım. Edirne Lise'mizi, Cumhuriyetimizin bu güzel lisesini bir kez daha kutluyorum. Sevgili Gülsün Bilgehan ile yıllardır konuşuyoruz; '˜Edirne'de bir program yapalım, konferans yapalım.' diyoruz. Bir türlü denk getiremedik. Onun da benim de işimiz çıktı. En son bu yaz bir düğünde beraberdik, '˜Ne olacak Edirne'deki program?' dedik. 21 Aralık'ta yapmaya karar verdik ve bugün burada sizlerle birlikteyiz' ifadelerine yer verdi.

 

Gürkan, konuşmasında Lozan, İnönü ve Atatürk'ün birbirinden ayrı düşünülemeyeceğine dikkat çekerek; 'Bunların hiç birini, birbirinden ayırmak mümkün değil. Lozan bizim gururumuz.  İsmet Paşa'nın Edirne için çok önemli bir yeri var.  Cumhuriyetin kurucu meclisinin 23 Nisan 1920'de Edirne'nin 5 milletvekilinden biri de İsmet İnönü. Bunu çok Edirneli bilmiyor. Bunu görmek için 5 Mayıs'ta açtığımız Edirne Kent Müzesi'ni ziyaret edin. Oraya giderseniz, orada bütün bu tarihsel kronoloji anlatılıyor. 23 Nisan 1920'de 5 milletvekili var. 2'si Edirne'nin köklü ailelerinden, Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kuruluşunda yer almış ailelerinden Faik Kaltakkıran ve Mehmet Şeref Aykut onun dışında 3 milletvekilimiz daha var Edirne'den Cafer Tayyar Eğilmez, bir diğeri şark cephesinin kumandanı, heybetli Mareşal Kazım Karabekir ve Birinci İnönü ile İkinci İnönü Savaşlarının muzaffer kumandanı, yüzbaşıyken ilk askerlik hayatına Edirne'de başlayan ve Edirne'de dört yıl kalan, Osmanlı'nın her tarafını gezen ve her tarafında savaşan, sonra Atatürk ile beraber omuz omuza yürek yüreğe bu ülkeyi, bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'ni, bağımsız vatan haline getiren İsmet İnönü. İnönü'nün bizim için bir önemi daha var. Lozan'a Edirne Milletvekili olarak katılan İsmet Paşa, Lozan'da bugün Edirne'nin en gözde en güzide yeri, kentimizin akciğerleri olan ve altını çizerek söylüyorum Meriç Nehri'nin batısındaki tek Türk toprağı olan Karaağaç'ı Lozan'la alarak, Edirne'ye ve Türkiye Cumhuriyeti'ne hediye eden kahraman. O Cumhuriyet sayesinde gariban çiftçi ailesinin çocuğu olan bu kardeşiniz, Cumhuriyeti'nin kazanımları, laik eğitimi ve fırsat eşitliği sayesinde 2011 yılında Lozan kahramanının torunuyla birlikte aynı partide milletvekilliği yapıyor. Bu Cumhuriyetin en büyük eserlerinden biridir. Herkesi eşit yurttaş olarak görmesi, tanıması ve başarısının önünü açması, cumhuriyet belki de bu. Bazen diyoruz ya; Cumhuriyet bir kadın devrimi diye. Cumhuriyet bir kadın devrimi, kesinlikle doğru ama Cumhuriyet aynı zamanda yoksul ama onurlu; gariban ama başarıya aç Türk Milleti'nin de bir başarısıdır. Cumhuriyet bunu başarmıştır' dedi.

Gürkan'ın konuşmasının ardından konferansta Lozan Kahramanı Milli Şef İsmet İnönü'nün Lozan Barış Konferansı'nda yaşadıklarını anlatan İnönü Vakfı tarafından yaptırılan animasyon film gösterildi. Gösterim sırasında perdede çıkan '˜Hava Akımını Kontrol Ediniz' ifadelerine esprili bir dille tepki gösteren Gürkan; 'Şu hava akımını da bir kontrol edersiniz' derken; katılımcılar Gürkan'ın sözlerine gülerek karşılık verdiler.

Edirne-Bulgaristan sınırını çiziyor

Animasyon filmin ardından konferanstaki konuşmasını gerçekleştiren Ayşe Gülsün Bilgehan, İsmet İnönü'nün Lozan'ın ilk adımlarını Edirne'de attığını açıklayarak; 'İsmet İnönü, Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne'deki İkinci Ordu'ya atanıyor. 2 Ekim 1906'da Edirne'deki ilk görevine başlıyor. 7 Kasım 1908'de Kolağası rütbesine yükseliyor ve Edirne 2. Tümen'inin Kurmaylık görevine getiriliyor. İsmet Bey, 1906 ile 1910 yılları arasında Edirne'de kalıyor. Hatıralarında, genç bir subay olarak ilk defa kumandanlık görevini Edirne'de öğrendiğini anlatıyor. 4 yıl içerisinde ilk defa diplomasi hayatına da girmek zorunda kalıyor. Çünkü o dönemde Bulgaristan ile Türkiye arasında bir sınır sorunu var. O sınır sorununu çözmek için de genç Yüzbaşı İsmet Bey görevlendiriliyor. Lozan'ın ilk adımları Edirne'de sınır sorunu çözülürken başlıyor diyebilirim. Çünkü bir Bulgar Yüzbaşı bir de Yüzbaşı İsmet Bey, o sorunu çözmeye çalışıyorlar. Sonuç olarak İsmet Bey, anılarında şöyle anlatıyor; '˜Birlikte çalıştığımız Bulgar görevlisi yüzbaşı, sınır sorununu çözmek için incelemeler yaptığımızda birtakım usulsüzlükler, hileler yaptığını gördüm. Halbuki sınırı çok ciddi olarak doğru bir şekilde çizmeye çalışıyordum.' diyor. Daha sonra aralarında sorun çıkmasından dolayı Bulgar Generallerden biriyle bu sınır sorununu çözmeye çalışıyorlar. Bulgar Generali, dürüst bir iş yapmaya çalıştığı için İsmet Bey'e hak veriyor. İsmet Bey'e diyor ki; '˜Genç Yüzbaşı, sen değerli bir genç Yüzbaşısın ama ileride eminim ki çok daha başka görevlere geleceksin.' Herhalde başka bir ülkenin generalinden duyduğu ilk övgü ve bunu anılarında yazmış' sözlerine yer verdi.

İsmet İnönü'nün İkinci Dünya Savaşı sırasında '˜devlet sırrı' olması nedeniyle söylenmeyen bir uygulaması olduğunu açıklayan Bilgehan; '1942'de Türkiye, iki güç arasında kalmış. Bir tarafta İngilizler, bir tarafta Stalin, bir tarafta Hitler ve Mussolini'¦ Bütün güçler Türkiye'yi kendi tarafına çekmek istiyorlar. İnönü de bütün gücüyle dayanmaya çalışıyor. Çünkü savaşmayanlar barışın değerini bilemezler. Ancak yıllarını cephede harcayanlar barışın ne kadar önemli olduğunu anlarlar. Bugünleri yaşayan İsmet Paşa, İkinci Dünya Savaşı'nda yine o eski kâbusun, eski Balkan Savaşları'nın, Yemen ve Filistin'de yaşadıklarının Türkiye'ye getireceği zararları gördüğü için Türkiye'nin savaşa girmesini istemiyor. Ama Türkiye o kadar büyük bir tehlike içinde ki her taraftan ateş altında ve büyük bir olasılıkla Bulgaristan üzerinden sınırı geçerek İstanbul'un bir hava harekâtına maruz kalması ve bombalanması mümkün. O yüzden İsmet İnönü ne yapıyor? İlk kurtarılacak değerler olarak Topkapı Sarayı'ndaki Fahrettin Paşa'nın aldığı kutsal emanetleri kurtarmayı düşünüyor. Peygamberimizin emanetleri başta olmak üzere 391 koli, 48 vagona yüklenerek Topkapı Müze Müdürü, Ailesi ve 30 kişilik bir ekiple beraber çok gizli bir harekata bütün o eserler ve kutsal emanetlerle birlikte Niğde'ye gidiyorlar. Niğde'deki 3 camiye o eserleri yerleştiriyorlar. O eserleri korumaya alıyorlar. Hem içten hem dıştan gelecek tehlikelere karşı en büyük emanetler olduğu için İnönü, o camilerin kapısına askerlerini koyuyor. O emanetleri korumak için koyuyor. '˜İbadet yapılmasın, camiler kapatıldı, camiler ahır oldu' diyenlere tarihten gelen bir cevaptır. Orada 4 yıl kalıyorlar. O kadar gizli ki kimse bilmiyor. Camilerin önünden geçenler orada ne olduğunu bilmedikleri için camilerin kapılarının kapatıldığını düşünüyorlar. Ama nasıl bir devlet ciddiyetidir, nasıl bir gizli kahramanlıktır ki bu konu daha yeni gündeme geliyor' dedi.

Konferansın ardından Edirne Belediye Başkanı Recep Gürkan, CHP Ankara Milletvekili Ayşe Gülsün Bilgehan'a çiçek ve Edirnekari hediye ederek; 25 Kasım 2018'de Edirne'nin Kurtuluş'unun 96. Yıldönümünde Fahri Hemşehrilik Beratı takdim edeceklerini söyledi. Bilgehan, Gürkan'ın teklifi karşısında onur duyacağını söyledi.